Haarlemse heldin

Achtergrondinformatie

Misschien heb je ooit het scheldwoord 'Kenau' wel eens gehoord. Het betekent volgens de Dikke van Dale 'bazige vrouw' en wordt al eeuwenlang gebruikt om dominante, mannelijke vrouwen uit te schelden. Het woord is een overblijfsel van de verhalen over Kenau Simonsdochter Hasselaar, een vrouw die leefde in het 16e eeuwse Haarlem. 

Kenau is één van de weinige vrouwen die het gehaald hebben tot de geschiedenisboeken. Ze is beroemd geworden omdat ze een belangrijke rol gespeeld zou hebben tijdens het Beleg van Haarlem. Dit beleg vond in 1572 plaats, tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Haarlem hield toen zeven maanden lang een aanval van de Spanjaarden tegen.  

Kenau, een weduwe die in het dagelijks leven scheepsbouwer en houthandelaar was, zou door haar moedige optreden zijn opgevallen bij vriend en vijand. Volgens de verhalen vocht ze mee op de Haarlemse stadsmuren en deed ze hierbij niet onder voor de mannen. Ze zou zelfs de leiding hebben gegeven aan driehonderd vrouwen die de Spaanse belegeraars met kokend water, brandend stro en gesmolten pek aanvielen. 

Het Beleg van Haarlem was in die tijd belangrijk nieuws in Europa en er gingen dan ook veel prenten rond over de strijd. Op een aantal van hen stond een zwaar bewapende Kenau afgebeeld, soms met het afgehouwen hoofd van een Spaanse legeraanvoerder ernaast.

In de periode na het Beleg van Haarlem werd het dappere optreden van Kenau nog vaak verteld en Kenau werd de nationale heldin van de Tachtigjarige Oorlog. Haar naam verscheen in de geschiedenisboeken, haar moed werd geprezen in gedichten en haar portret prijkte bij vooraanstaande families aan de muur. 

De grootste lof kreeg Kenau ver na haar dood, toen in 1854 een fabrikant de stad Haarlem een enorm schilderij cadeau deed. Dit schilderij, waarop Kenau met haar vrouwenleger werd afgebeeld, was met zijn afmetingen van meer dan drieënhalve bij vierenhalve meter één van de grootste historiestukken van Nederland. Gek genoeg betekende juist dit stuk het einde van de roem van Kenau.

Een historicus ergerde zich namelijk aan de manier waarop de strijd werd afgebeeld. Het was volgens hem onmogelijk dat Kenau, een vrouw van de burgerstand, adellijke dames had aangevoerd in de strijd tegen de Spanjaarden. En had het echt allemaal wel zo plaatsgevonden?

Een Haarlemse archivaris stelde in 1956 van niet. Ze meende dat er geen betrouwbare bronnen zijn die bewijzen dat Kenau daadwerkelijk heeft meegevochten op de Haarlemse stadsmuren. Volgens de archivaris was het ongebruikelijk dat Hollandse vrouwen in oorlogstijd meevochten. Sindsdien geloven de meeste historici dat het verhaal van Kenau een legende is, oftewel een volksverhaal dat niet op de historische werkelijkheid berust.  

De getoonde afbeelding is een kleinere versie van het historiestuk dat aan de stad Haarlem werd geschonken. Het is gemaakt door Barend Wijnveld en verscheen in 1856 in 'De voornaamste geschiedenissen van Noord-Nederland, deel 2.'