Maak eens een schatting van de hoeveelheid beelden die je – vanaf het moment van opstaan tot nu – al voorbij hebt zien komen. Tel alle afbeeldingen op reclameborden, social media, nieuwssites, productverpakkingen en aanplakbiljetten bij elkaar op. Op welk getal kom je uit?

Met deze vraag start ik graag een gastles Beeldkraken. Leerlingen pakken een papiertje en vragen zich af wat ze aan afbeeldingen op die dag al hebben gezien. Hoeveel nieuwsbeelden, logo’s, tekeningen, Instagram foto’s etc. hebben ze al swipend en scrollend voorbij zien komen?

De aantallen liggen hoog. Of het nu om groep 8 gaat of om een examenklas, het eerste uur of het vijfde uur, getallen boven de 500 worden met gemak gehaald. En dit zijn dan alleen de stilstaande beelden nog.

Deze eenvoudige opdracht is een eye-opener voor veel leerlingen: het is best veel wat ze aan beelden op hun netvlies krijgen op één dag.

Vervolgens leg ik uit dat Beeldkraken (een onderwijsproject van de Atlas Van Stolk en Onwijs) er is om jongeren beter te leren dealen met die voortdurende stroom aan beelden. Om hen kritisch te leren kijken.

‘Is dat nodig dan, mevrouw?’

‘Ja, dat is zeker nodig. Want een afbeelding is niet altijd ‘waar’.’

Begrijpend kijken

De maker heeft vaak een duidelijk doel voor ogen met zijn afbeelding, leg ik aan de klas uit, net als bij een tekst het geval is. Hij wil je bijvoorbeeld overtuigen van zijn mening, je overhalen iets aan te schaffen, informatie geven over wat er is gebeurd of je laten lachen.

Beelden worden daarbij dikwijls gemanipuleerd om een vertekende versie van de werkelijkheid te geven.

We kijken vervolgens met de klas ongeveer een kwartier lang naar één en dezelfde afbeelding. De afbeelding kan een foto zijn van een nieuwsfotograaf, een oude briefkaart, een SIRE-poster, een politieke spotprent of een reclame.

Met elkaar proberen de leerlingen in drie duidelijke stappen begrijpend te kijken. Per afbeelding krijgen zij een unieke set vragen die hen helpt het beeld te doorgronden. Voorbeelden van vragen zijn:

Wat is de houding en mimiek van de personen op de afbeelding? Waarom zijn er vooral warme kleuren gebruikt? Is het beeld eerder grappig of serieus van toon? Voor wie is hij bedoeld, voor jongeren of voor volwassenen? En waar zie je dat dan precies aan?

Vaak oefenen

Altijd is daar de opmerking ‘Ik heb nog nooit zo naar een afbeelding gekeken.’ Waaruit maar blijkt hoe vaak de boodschap van de maker onbewust wordt overgenomen.

“Dit was helemaal nieuw voor mij. Ik wist niet dat je ook zo naar foto’s en reclames kon kijken.”

Joël, groep 8, OBS Stapelhof, Renesse

Kritisch of begrijpend kijken naar beeld vergt dan ook veel oefening. Het is een vaardigheid die, net als begrijpend lezen, steeds opnieuw getraind moet worden. En dan nog het liefst in steeds een andere vorm!